-
1 артык язу
см. арттырып язу -
2 артык
1. нареч.1) сли́шком, чересчу́р (малый размер, мелкий предмет, тонкая стена, узкий проход, слабый ребёнок); изли́шнеартык йомшак күңелле — сли́шком до́брый
артык кызу бару — е́хать чересчу́р бы́стро
2) сли́шком, чрезме́рно, непоме́рно, чересчу́р (длинный шест, большой камень, глубокий колодец, толстый человек, громкий голос)3) сугу́бо (ответственное поручение, щепетильная тема, опасный участок, интимный тон); сли́шком, чересчу́р; сверх-артык гади кыяфәт — сли́шком проста́я вне́шность
артык киеренке хәл — сугу́бо напряжённая обстано́вка; сверхнапряжённая ситуа́ция
артык катлаулы мәсьәлә — сверхсло́жный вопро́с
4) ( при отрицании) сли́шком (чересчу́р, си́льно, изли́шне, осо́бенно, о́чень, о́чень-то) не..; не так что́быартык мавыкма — сли́шком не увлека́йся; не о́чень (о́чень-то) увлека́йся
артык матур түгел — не о́чень (так что́бы) краси́вый
артык тырышканы күренми — не ви́дно, что́бы он осо́бенно стара́лся
5) выражает чрезмерность, излишество действия, состояния и переводится приставкой пере-артык алу — перебира́ть/перебра́ть (что, чего) (товаров на складе)
артык ашау — перееда́ть/перее́сть || перееда́ние
артык җитештерү экон. — перепроизво́дство
артык йоклау — пересыпа́ть || пересыпа́ние
артык йөрү — перегу́ливать/перегуля́ть
артык кипкән — перезре́лый, переспе́лый ( о ягодах)
артык көчәнү — перенапряга́ться/перенапря́чься || перенапряже́ние
артык салу — перекла́дывать/переложи́ть (сахару в чай, соли в суп); пересы́пать/пересыпа́ть ( сахарного песку в чай) || перекла́дывание, пересыпа́ние
артык тозлау — переса́ливать/пересоли́ть || переса́ливание
артык төяү — перегружа́ть/перегрузи́ть || перегру́зка
артык түләү — перепла́чивать/ переплати́ть || перепла́чивание, перепла́та
артык эшләү — перераба́тывать/ перерабо́тать
6) разг. с переносом ударения на последующее сл. бо́льше (не упоминать кого, что, не приходить куда, не задерживать кого)артык бер көнгә дә калмыйбыз — ни на (оди́н) день бо́льше не остаёмся
7) с переносом ударения на последующее сл. ли́шний разартык (артыгын) бөгелергә дә иренә — ему́ лень да́же нагну́ться ли́шний раз
8) в знач. сравн. ст., обычно после исх. п. или сл. карагандаа) бо́льше, побо́льшеул миннән (миңа караганда) артык күргән — он повида́л бо́льше меня́ (моего́; чем я)
б) бо́льше, побо́льше, лу́чше, полу́чшеул миннән артык белә — он зна́ет лу́чше меня́ (чем я)
в) бо́льше, бо́лее, вы́шеун сумнан артык түләмә — бо́льше десяти́ рубле́й не плати́
г) бо́льше, побо́льше, до́льше, подо́льшебер тәүлектән артык барасы — е́хать бо́льше (до́льше) су́ток; е́хать су́тки с ли́шним
д) да́льше, пода́льше2. прил.ярты метрга артык сикерү — пры́гнуть на полме́тра да́льше
1) ли́шний (экземпляр новой книги, билет в театр, вес чего, кого, костюм) || ли́шнее; изли́шек, изли́шки ( чего)артык игенне дәүләткә сату — продава́ть изли́шек (изли́шки) хле́ба (ли́шний хлеб) госуда́рству
артык маллары юк — у них нет ли́шнего скота́
артык вакытны ничек файдалану — как испо́льзовать ли́шнее вре́мя (избы́ток вре́мени)
2) избы́точный, изли́шний, ли́шний; изли́шек, изли́шки, избы́ток (чего-л.)туфрактагы артык дым — избы́точная вла́га в по́чве; избы́ток вла́ги в по́чве
артык энергияне кая куярга? — куда́ дева́ть эне́ргию (изли́шек эне́ргии)?
артык яктылык зарарлы — изли́шняя освещённость вредна́
3) изли́шний, ли́шний ( риск), сугу́быйартык мәшәкать — ли́шние хло́поты
артык сакчыллык — сугу́бая осторо́жность
артык таләпчәнлек — изли́шняя тре́бовательность
артык тыйнаклык — изли́шняя (сугу́бая) скро́мность
4) с ударением на последующем слове осо́бый, осо́бенный, осо́бо значи́тельный (ва́жный, заме́тный)артык үзгәрешләр булмады — осо́бых измене́ний не́ было
артык хәзерлек кирәкми аңа — осо́бенной подгото́вленности для э́того не тре́буется
5) в знач. сущ. артыгыа) ли́шнееартыгы кирәкми — ли́шнего (ли́шнее) не ну́жно
артыгын сөйләмәс ул — он не ска́жет ли́шнего
б) бо́льшеекөчемнән килгәнен эшләдем, артыгын булдыра алмыйм — что под си́лу, то сде́лал, а на бо́льшее я не спосо́бен
•- артык алга китү
- артык әйбер
- артык нәрсә
- артык дәрәҗәдә
- артык күп
- артык күтәрү
- артык түгел
- артык язу••артыгын ычкындыру — прогова́риваться/проговори́ться, огова́риваться/оговори́ться, обмо́лвиться; проболта́ться, проболта́ть (ли́шнее)
артык бөгү — перегиба́ть (перегну́ть) (па́лку) || переги́б
артык йөк — (ли́шняя) обу́за, балла́ст
артык кашык — тж. ирон. ли́шний рот (едо́к) (о нелюбимом иждивенце в семье, нетрудоспособном члене семьи и т. п.)
артык тамак — ирон. ли́шний рот (о людях, животных и т. п.)
артык колак — ирон. ли́шние у́ши; ли́шний
артык күз — ирон. ли́шний (глаз), ли́шние глаза́
- артык күрүартык та, ким дә түгел — книжн. не бо́льше (и), не ме́ньше
- артыкка китү -
3 тамак
сущ.1) го́рло || горлово́й; гло́тка || гло́точный; зевавызын ачып тамагын күрсәтте — откры́в рот, показа́л зев
2) горта́нь || горта́нныйтамак авазы — горта́нный звук
3) перен. желу́док; кишки́, пищевари́тельные о́рганытамак тамактан көнләшә — (посл.) кишка́ кишке́ ку́киш ка́жет; сы́тый голо́дного не разуме́ет (букв. кишка́ зави́дует кишке́)
4) перен. еда́, пи́ща; пропита́ние; потре́бность в пи́ще (о пропитании, хлебе насущном)тапканым тамагыма — всё мной зарабо́танное - на пита́ние
тамак булмаса, тамук та булмас иде — (посл.) (букв. не́ было бы потре́бности в пи́ще, не́ было бы и а́да)
тамак туташ түгел, сүз белән күндерәлмәссең — (посл.) го́лод не тётка (букв. потре́бность в пи́ще не ба́рышня, слова́ми её не уговори́шь)
5) перен. рот, едо́картык тамак — ли́шний рот
олы тамактан кече тамак көчлерәк — ма́ленький едо́к сильне́е большо́го ( о необходимости кормить в первую очередь детей)
6) перен. у́стье, впаде́ниеелга тамагы — у́стье реки́
7) подъём сапога́•- тамак алмасы
- тамак асрау
- тамак асты
- тамак ачу
- тамак бакасы
- тамак җылыту
- тамак кибү
- тамак киерү
- тамак к кыру
- тамак төбе
- тамак чокыры
- тамакка тыгылу
- тамакка утыру
- тамактан язу
- тамактан калу••тамагы нечкә — разбо́рчивый, привере́дливый к пи́ще
тамагы сай (нәзек) — ма́ло есть; малое́жка
тамагыңа таш булсын — пусть ка́мнем застря́нет в твое́й гло́тке (го́рле)
тамак (ярысын) майлау — выпива́ть/вы́пить
тамак төбе белән (сөйләшү) — говори́ть, подчёркивая своё превосхо́дство; кобе́ниться; ва́жничать в разгово́ре
тамак чайкау (чылату, җебетү) — промочи́ть го́рло, попи́ть хмельно́е
тамак чатнау — си́льно жа́ждать
тамак ялгау — немно́го пое́сть, - замори́ть червячка́
тамак ялы (хакы, бәясе) өчен — на кошт, на харчи́, задёшево (о работе обычно на кого-л.)
тамакка (тамагына) ашау (кабу) — есть; выка́зывать жела́ние пое́сть
тамакка ризык үтү — см. тамакка үтү
тамакка ягу (йогу) — быть пита́тельным
- тамак туютамактан калу — переста́ть пита́ться (от болезни горя и т. п.)
- тамак чарлау
- тамакка бару
- тамакка таш булу
- тамакка үтү
- тамактан үтү
См. также в других словарях:
шашу — 1. Хисләрнең ташуы, кайгы яки шатлыктан нишләргә белмәү, нормаль хәлдән, чиктән ашу. рәв. ШАШЫП – Ярсып, ташкын хис белән, чын күңелдән 2. Артык котырыну, нишләгәнен белмәү дәрәҗәсендә ярсу. Башкаларга мөнәсәбәт мәсьәләсендә киртәдән чыгу, үзенә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шашыну — 1. Хисләрнең ташуы, кайгы яки шатлыктан нишләргә белмәү, нормаль хәлдән, чиктән ашу. рәв. ШАШЫП – Ярсып, ташкын хис белән, чын күңелдән 2. Артык котырыну, нишләгәнен белмәү дәрәҗәсендә ярсу. Башкаларга мөнәсәбәт мәсьәләсендә киртәдән чыгу, үзенә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җенләнү — 1. Ярсу, кызып китү; холыксызлану. Котырыну, үзен артык иркен тотып шашыну. Табигать котырынуы, шашынуы тур.. Шау гөр килү, пыр тузу җенләнеп уйнап йөргәндә 2. күч. Нәр. б. белән артык мавыгу сәүдә белән җенләнгән кеше. Гел бер үк нәрсәне уйлау,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чобарлау — (ЧУАРЛАНДЫРУ) (ЧУАРЛАТУ) – 1. Чуар итү, чуар төс бирү, чуар төскә кертү. Бизәү чуарлап сугу. Бик күп билгеләр төшерү, язу сызулар белән тутыру 2. Каплау, каплап алу, сырып алу 3. Сөйләмне һ. б. ш. эчтәлеккә бик үк карамаган сүзләр белән бизәү,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чуарлау — (ЧУАРЛАНДЫРУ) (ЧУАРЛАТУ) – 1. Чуар итү, чуар төс бирү, чуар төскә кертү. Бизәү чуарлап сугу. Бик күп билгеләр төшерү, язу сызулар белән тутыру 2. Каплау, каплап алу, сырып алу 3. Сөйләмне һ. б. ш. эчтәлеккә бик үк карамаган сүзләр белән бизәү,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
азыну — 1. Азгынлану, азгынлыкка, бозыклыкка бирелү, юлдан язу 2. Шаянланып, артык шукланып, тәртипсезләнеп китү (балалар тур.) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
арттыру — 1. Нәр. б. сан, күләм, көч, тизлек һ. б. ш. яктан артык итү, өстәү, күбәйтү 2. Берәр хәлне, вакыйганы сөйләгәндә (язганда) үзеңнән өстәп, күпертеп сөйләү (язу). Билгеле бер чиктән, чамадан читкә чыгу 3. Нәрсәдән дә булса өлеш чыгару, үзеңә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
сырлау — 1. Сырлы итү; сырлар ясау, төшерү. күч. Матур сырлар сызыклар төшереп һ. б. ш. бизәкләү. күч. Бизәкләү элементлары катнаштырып яки дулкынлы сызыкка охшаш юллар белән, гадәттә вак кына итеп язу 2. күч. Артык бизәкле бормалы, образлы итеп сөйләү… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
